فرمت‌های ویدیویی

نخستین بحث در خصوص ویدیوی خانگی، آشنایی با فرمت‌های معمول، اصطلاحات اصلی و تصمیم‌گیری برای انتخاب فرمت مورد نظر است. به همین دلیل، ابتدا به این موضوع می‌پردازیم.

HD یا SD

نخستین مرحله برای تولید ویدیو، تهیه دوربین فیلمبرداری است. در دنیای دیجیتال امروز نیز پرواضح است که دوربین‌های دیجیتال بهتر از دوربین‌های آنالوگ عمل می‌کنند و نخستین گام مهم درتصمیم‌گیری برای خرید دوربین دیجیتال نیز، انتخاب بین کیفیت استاندارد SD و کیفیت بالای HD است.

از زمانی که رنگ وارد دنیای سیاه و سفید تلویزیون شد، می‌توان گفت HD مهم‌ترین تغییر را در این دنیا ایجاد کرده است. جزئیات فیلم HD پنج برابر کیفیت استاندارد است و در واقع تمامی ابعاد با جزئیات دقیق به صفحه نمایش آورده می‌شود. اکنون تلویزیون‌های HD و پلیرهای مربوطه با قیمت‌های نه چندان بالا، به وفور در فروشگاه‌های صوت و تصویر یافت می‌شوند و به همین نحو دوربین‌های فیلمبرداری ‌HD نیز در عرصه حضور دارند و امروز می‌توان خیلی آسان‌تر از هر زمان دیگر به تصویربرداری با کیفیت HD پرداخت و برنامه‌های متعددی نیز برای ادیت این نوع فیلم‌ها ارایه شده است.

اکنون به نظر می‌رسد SD روزهای پایانی خود را می‌گذراند. ممکن است این نتیجه‌گیری صحیح باشد، اما قطعیت آن حتمی نیست.

برخی بسیار مشتاقانه به HD توجه دارند اما برخی نیز به دسترسی ضبط و نمایش ویدیو بیشتر اهمیت می‌دهند و آن هنگامی است که پای حوادث و اخبار مهم در میان است. گاهی حتی کیفیت پایین چنین تصاویری به چشم نمی‌آید و مردم در وهله اول به محتوای آن اهمیت می‌دهند.

این صحبت‌ها براساس تجربه گفته می‌شود. زیرا قبلاً سازندگان تجهیزات صوتی به اشتباه پیش‌داوری‌هایی انجام داده‌ بودند و آن زمانی بود که در ابتدای قرن ۲۱ فرمت‌های صوتی با کیفیت Super Audio CD و DVD Audio معرفی شده بود. اکنون پس از گذشت یک دهه به وضوح می‌بینیم که مردم همچنان از رسانه سی‌دی و حتی کیفیت پایین MP3 برای گوش دادن به موسیقی استفاده می‌کنند.

با تمامی این تفاسیر حال باید دید شما کدام ‌یک از فرمت‌ها را برای تهیه دوربین دیجیتال مدنظر قرار می‌دهید.

آیا آینده‌ای برای HD وجود دارد؟

بنابراین آیا ممکن است HD نیز به سرنوشت Super Audio CD دچار شود؟ درست است که تماشای فیلم HD در تلویزیون‌های LCD یا LED بسیار هیجان‌انگیز است، اما ناگفته نماند که دی‌وی‌دی نیز از کیفیت مناسبی برای پخش فیلم در همین تلویزیون‌ها برخوردار است. می‌توان گفت تفاوت HD خیلی فراتر از چیزی است که بین سی‌دی وSuper Audio CD دیده می‌شود، اما وقتی از فاصله چند متری در حالی که روی مبل نشسته و به ال‌سی‌دی ۳۲ اینچی نگاه می‌کنیم، این تفاوت به آن حد به چشم نمی‌آید. حتی در تلویزیون‌های ۵۰ اینچی نیز چنان غرق در فیلم می‌شوید که توجه چندانی به جزئیات تصویری دقیق فیلم نخواهید داشت.

به هر حال به عنوان بحث مخالف نیز می‌توان فیلم‌های VHS را مثال زد که از صفحه روزگار تقریباً محو شده‌اند، در حالی که حدود یک دهه پیش که تازه دی‌وی‌دی معرفی شده بود، کیفیت VHS چندان هم بد به نظر نمی‌رسید. اما اگر امروز به تماشای چنین فیلمی بپردازید، به طور حتم با کیفیت ضعیف آن مشکل خواهید داشت. حال ممکن است سال ۲۰۲۰ نیز چنین صحنه‌ای برای دی‌وی‌دی اتفاق بیفتد. بنابراین حتی اگر تلویزیون HD ندارید، باز هم توصیه می‌کنیم برای تهیه دوربین فیلمبرداری، با نگاهی به آینده، به دستگاه‌های ضبط با کیفیت HD نیز بیندیشید.

بنابراین به سوی خرید دوربین HD گام بردارید. مطمئن باشید در هر حال ضرر نمی‌کنید. تنها چیزی که از دست می‌دهید هزینه مبلغی بیشتر است که آن را هم می‌توان با پرداخت چیزی حدود ۲۰۰ هزار تومان ناقابل رفع کرد! به عبارت دیگر قیمت یک دوربین SD با مارک معروف و با کیفیت، حدود ۲۰۰ هزار تومان از دوربین HD متفرقه بیشتر است که ارزش هزینه را دارد زیرا به هر حال با HD سروکار خواهید داشت.

استانداردها و فرمت‌های دوربین‌های فیلمبرداری

در دنیای ویدیوی دیجیتال، اصطلاحات فنی بی‌شماری وجود دارد. در این قسمت سعی خواهیم کرد با پرداختن به این استانداردها و اختصارهای گاهاً پیچیده، ابهامات شما را در این خصوص تا حدی رفع نماییم.

اجازه دهید از همین ابتدا موضع را مشخص کنیم: فرمت‌های ویدیوی دیجیتال یک کابوس هستند. درست زمانی که فکر می‌کنید دیگر با رزولوشن‌ها، نرخ فریم‌ها و فرمت‌های مختلف این دوربین‌ها آشنا شده‌اید. یک سازنده دوربینی را معرفی می‌کند که کمی متفاوت است.

برای مثال AVCHD یک استاندارد ثابت دوربین فیلمبرداری است، اما آیا می‌دانستید یک دوربینAVCHD با ۶ ترکیب مختلف صوت و تصویر می‌تواند تصاویر را ضبط کند؟ تازه AVCHD فقط یکی از این فرمت‌ها است و اصلاً ما فرمت‌های دوربین‌های آنالوگ همچون Video8 یا Hi-8 و VHS-C را به شمار نیاورده‌ایم. در واقع ما قصد نداریم به دوربین‌های آنالوگ بپردازیم و این مطالب نیز فقط راجع به ویدیوی دیجیتال است. بنابراین اگر دوربین آنالوگ دارید، وقت آن است که به سراغ یک دیجیتال بروید. حتی یک دوربین فیلمبرداری Mini DV ارزان نیز کیفیت و سهولت کاربری فراوانی در مقایسه با همتای آنالوگ برای شما به ارمغان خواهد آورد.

پس نفسی عمیق بکشید. ما آمده‌ایم شما را به تورهای هیجانی برای آشنایی با هر چیزی که لازم است از استانداردها و فرمت‌ها در این زمینه بدانید، ببریم. امیدواریم این چند صفحه برای‌تان چندان سخت نباشد تا دوباره به مسیر آسان ویدیوی دیجیتال باز گردیم.

Progressive Interlace

ویدیو شامل یک سری عکس‌های پی در پی سریع با عنوان فریم است. هر یک ثانیه فیلم عادی، ۲۴ فریم از این عکس‌های پی در پی را در بر می‌گیرد. همین میزان فریم کافیست تا ذهن ما به اشتباه تصور کند در حال مشاهده تصویر متحرک است. اگر به دقت توجه کنید، خواهید دید این حرکت بین فریم‌ها چندان یکنواخت نیست، به خصوص اگر دوربین به این طرف و آن طرف نیز بچرخد.

وقتی تلویزیون آنالوگ معرفی شد، مخترعین آن به این نتیجه رسیدند که ۲۴ فریم بر ثانیه کافی نیست و بنابراین این میزان را به ۵٠ فریم بر ثانیه ارتقا دادند. با ۵٠ فریم تصویر کمی هموارتر می‌شد، اما این ۵٠ فریم اطلاعاتی فراتر با خود داشتند که از طریق آنتن نمی‌شد آنها را ارسال کرد. بنابراین ایده‌ای جالب به نظر آنها رسید و آن این بود که در هر فریم فقط نیمی از تصویر ارسال شود. سیگنال‌های تلویزیونی به خطوط افقی فراوانی تقسیم‌بندی شدند و در نتیجه در یک فریم می‌شد تمامی خطوط زوج و در فریم بعدی تمامی خطوط فرد را ارسال کرد. در این حالت حجم اطلاعات ارسالی آنتن به نصف کاهش یافت. به این امر Interlaced Video گفته می‌شود. هر یک از این فریم‌های نصفه یک فیلد نامیده می‌شود و به دو فیلد این چنینی نیاز است تا یک فریم کامل ساخته شود.

Interlacing کمی به نظر عجیب می‌رسد اما واقعاً کار می‌کند. حداقل در آن زمان‌های قدیم روی تلویزیون‌های قدیمی به خوبی جواب می‌داد و تصویر یکنواخت‌تری ارایه می‌داد. البته تلویزیون‌های صفحه تخت و مانیتورها برای Interlace ساخته نشده‌اند. در این نمایشگرها هر فریم به طور کامل نمایش داده شده و نوبت به فریم بعدی می‌رسد، بنابراین تصویر قبل از نمایش باید از حالت Interlace خارج شود یا اصطلاحاً deinterlace شود.

کار deinterlace واقعاً پیچیده است. اگر خطوط زوج و فرد را در کنار هم قرار دهیم و تصویر را نمایش دهیم، قسمت‌های متحرک تصویر به صورت دندانه دندانه خواهد شد، زیرا تصاویر با اختلاف یک پنجاهم ثانیه از یکدیگر ضبط شده‌اند. البته می‌توان فقط از تمامی خطوط زوج استفاده کرد که در این صورت نیمی از جزئیات تصویر حذف خواهد شد. تکنیک دیگر آن است که به قسمت‌های متحرک دقت شود و حدس زده شود که یک پنجاهم ثانیه قبل کجا بودند. این تکنیک به کار محاسباتی فراوانی نیاز دارد و همیشه هم خوب جواب نمی‌دهد.

بنابراین فیلم‌های Interlaced در تلویزیون‌های صفحه مسطح چندان خوب نمایش داده نمی‌شوند و این امری مشکل‌ساز است. زیرا تمامی فرستنده‌های ویدیوی SD، فیلم‌های VHS، دی‌وی‌دی و دوربین‌های فیلمبرداری با حالت Interlaced کار می‌کنند. حتی اغلب فیلم‌های HD فعلی نیز Interlaced هستند که کمی تعجب برانگیز است چون فیلم‌های HD را فقط می‌توان در تلویزیون‌های صفحه تخت تماشا کرد. با این همه برخی از دوربین‌ها و تقریبا تمامی دیسک‌های بلو-ری، Interlaced را کنار گذاشته‌اند. گزینه جایگزین، Progressive scan است. در این جا هم نقطه ضعف، پرش جزیی تصویر است. در دوربین‌های فیلمبرداری از Progressive scan به Film look نیز یاد می‌شود.

دلایلی نیز برای بقای ویدیوی Interlaced وجود دارد. این نوع ویدیو برای پوشش‌های ورزشی که حرکت روان فیلم بسیار مهم است و دوربین نیز مدام به چپ و راست می‌چرخد، مناسب است. همچنین deinterlace این فیلم‌ها نیز در تلویزیون‌های امروزی مناسب بوده و از به‌ هم‌ریختگی نسل اول پلاسما در آن خبری نیست. اما در اصل این Progressive scan است که حکمرانی می‌کند. این فرمت در دوربین‌های با کیفیت استاندارد وجود ندارد، اما برخی از مدل‌های HD پاناسونیک، کانن، سامسونگ و … آن را در کنار فرمت Interlaced ارایه می‌دهند. هر یک از این مارک‌ها نامی خاص برای این فرمت دارند، اما معمولا برای نشان دادن آن یک P به آخر رزولوشن (مثلا ۱۰۸۰P) می‌افزایند.

رزولوشن

مفهوم این اصطلاح اندکی آسان‌تر است. SD از رزولوشن ۵۷۶*۷۲۰ پیکسل در هر فریم استفاده می‌کند. حالت کشیده تصویر SD نیز از همین میزان پیکسل بهره می‌برد، اما تصویر کشیده می‌شود تا تمامی عرض تلویزیون‌های صفحه عریض را پر کند.

تلویزیون‌های قدیمی ‌که از سیستم PAL استفاده می‌کردند، حداکثر دارای رزولوشن ۵۷۶*۷۶۸ بودند و یا XGA دارای رزولوشن ۷۶۸*۱۰۲۴ بودند و تلویزیون‌هایی که از سیستم NTSC استفاده می‌کردند، دارای رزولوشن ۴۸۰*۷۲۰ بودند.

امروزه تلویزیون‌های HDTV حدود ۶ برابر کیفیت بیشتری نسبت به نسل‌های گذشته ارایه می‌دهند.

کیفیت بالای HD یکی از این سه رزولوشن را ارایه می‌دهد: ۷۲۰*۱۲۸۰، ۱۰۸۰*۱۴۴۰ یا ۱۰۸۰*۱۹۲۰

تمامی این رزولوشن‌صفحه عریض بوده اما رزولوشن میانی از پیکسل‌های کشیده برای ارایه تصاویر عریض استفاده می‌کند.

به این رزولوشن‌ها معمولا با همان رزولوشن افقی‌شان اشاره می‌شود، بنابراین ۷۲۰*۱۲۸۰ با ۷۲۰p (که تقریبا همیشه Progressive scan است) نشان داده می‌شود. دو رزولوشن دیگر که از وضوح افقی یکسان برخوردارند، چنانچه Interlaced باشند با ۱۰۸۰i و چنانچه Progressive باشند، با ۱۰۸۰p نمایش داده می‌شوند.

در عمل اغلب دوربین‌های HD یا با کیفیت ۱۰۸۰i و یا با کیفیت ۱۰۸۰p فیلمبرداری می‌کنند. برخی از مدل‌های قدیمی‌تر AVCHD به عنوان دوربین‌های HDV با رزولوشن ۱۰۸۰*۱۴۴۰ فیلمبرداری می‌کنند. اغلب دوربین‌های عکاسی که در تبلیغات خود از تصویر HD یاد می‌کنند، با رزولوشن ۷۲۰p تصاویر را ضبط می‌کنند.

تلویزیون‌های قدیمی ‌که از سیستم PAL استفاده می‌کردند، حداکثر دارای رزولوشن ۵۷۶*۷۶۸ بودند و یا XGA دارای رزولوشن ۷۶۸*۱۰۲۴ بودند و تلویزیون‌هایی که از سیستم NTSC استفاده می‌کردند دارای رزولوشن ۴۸۰*۷۲۰ بودند.

Data Compression

این قسمت احتمالا سخت‌ترین بخش کار است. البته خوشبختانه برای خرید دوربین فیلمبرداری نیازی به داشتن مدرک PhD در رشته کدک‌های ویدیویی نیست!

کدک یا همان Codec سرنام Compression/Decompression است. فشرده‌سازی یا همان Compression فایل‌های بزرگ را به فایل‌هایی کوچک‌تر تبدیل می‌کند و Decompression عکس این کار را انجام داده و شما قادر خواهید بود تا با فایل حاصله کاری انجام دهید، مثلا آن را تماشا کنید. JPEG، MP3 و MPEG2 همگی کدک هستند. ویدیوی دیجیتال انبوهی از اطلاعات را تولید می‌کند که برای ذخیره‌سازی حتی چند ثانیه آن در نوار مغناطیسی، دیسک یا حافظه، لازم است که این اطلاعات ابتدا فشرده شود.

برخی از کدک‌های ویدیویی خیلی ساده هر فریم را به صورت JPEG فشرده‌سازی می‌کنند. فرمت DV مورد استفاده در دوربین‌های MiniDV نمونه‌ای از این مثال است. دیگر کدک‌ها همچون MPEG2 تنها بخش‌هایی از فریم که نسبت به فریم قبلی تغییر کرده را ذخیره می‌کنند. چون معمولا تغییرات زیادی از یک فریم تا فریم بعدی رخ نمی‌دهد، این کدک فایل‌های خیلی کوچک‌تری ایجاد می‌کند. ضعف این فرمت در این است که برای ذخیره‌سازی فیلمبرداری تصاویر خیلی سریع، لازم است هر فریم از ابتدا تعریف شود و چون برای این کدک حجم اندکی از اطلاعات برای ذخیره‌سازی تعریف شده، نتیجه این گونه فیلمبرداری‌ها، تصاویری شطرنجی و مبهم خواهد بود. ضعف دیگر آن است که Decompress یا خارج ساختن از حالت فشرده در این فرمت خیلی سخت‌تر است، به خصوص در نرم‌افزارهای تدوین فیلم که دایم از یک فریم به فریم دیگر جابه‌جا می‌شوید.

فرمت MPEG4 خیلی کارآمدتر از MPEG2 است، اما به همان نسبت تولید آن در برنامه‌های تدوین نرم‌افزاری سخت‌تر است. بنابراین کمی مایه تاسف است که اغلب فرمت‌های با کیفیت دوربین‌ها ویدیو را به صورت MPEG4 (AVC نوعی از MPEG4 است) ضبط می‌کنند. ترکیب رزولوشن بسیار بالا و کدک‌های سخت، کار را برای کامپیوتر حین ادیت فیلم‌های این چنینی بسیار سخت می‌سازد. البته حداقل جای شکرش باقیست که حجم فایل‌ها چندان سنگین نیست. فیلم‌های ضبط شده در دوربین‌های HDV با فرمت MPEG2 بوده و بنابراین کار تولید فیلم نهایی آنها نسبت به AVCHD آسان‌تر است.

گردآوری توسط: تحقیقستان